Waarom Open Software belangrijk is, ook voor jou

Iedereen heeft tegenwoordig te maken met software. De PC is een vertrouwd onderdeel geworden van de meeste huishoudens, kinderen leren op school al de PC te gebruiken. Het is ook lekker gemakkelijk, briefjes tikken, administratie doen, e-mailen en internetten. En als je iets anders wilt dan ga je gewoon naar de winkel en koopt de software ervoor. Voor vaak schappelijke bedragen kun je je eigenaar noemen van een uitstekend programma om CD’s te maken, foto’s te bewerken, of een spel te spelen. Mis! Dat dacht je maar. In werkelijkheid gaat het heel anders. Als je ook maar enigszins bent gehecht aan al je documenten, brieven, CD’s en foto’s die je op je PC hebt opgeslagen, lees dan vooral verder.

Als je een PC koopt mag je je eigenaar noemen van die PC. Het ding is echt van jou. Maar hoe vreemd het ook klinkt, de software, de programma’s die op die PC staan, die zijn niet van jou. Windows, Office, MSN, al deze programma’s zijn eigendom van het softwarebedrijf dat de software heeft gemaakt. Wat jij hebt is een licentie, het recht om het programma te mogen gebruiken. Als je in de winkel een computerspel koopt, koop je niet de software, maar alleen een kopie ervan op CD en de toestemming om het programma te mogen gebruiken. Een vreemde gang van zaken? Nee, integendeel. Een heel normale zaak.

Stel, je houdt van vissen, en je wilt graag gaan vissen in een bepaald gebied. Dan heb je een visakte nodig. Met het kopen van die akte sluit je een overeenkomst met de eigenaar van het gebied. Die overeenkomst houdt in dat je, tegen betaling, toestemming krijgt om te mogen vissen op bepaalde plaatsen mits je je houdt aan de regels die in de overeenkomst zijn vastgelegd. Zo moet je vissen die te klein zijn teruggooien, mag je bepaalde soorten aas niet gebruiken, en moet je het terrein schoon achterlaten. In de regels staan ook bepalingen dat de eigenaar je te allen tijde die toestemming weer mag ontnemen, bijvoorbeeld bij verondersteld wangedrag. Ook mag de eigenaar eenzijdig de bepalingen aanpassen. Ben jij het niet eens met zo’n aanpassing, dan heb je het recht de overeenkomst te ontbinden. Klinkt misschien allemaal erg formeel, maar zo zit het nu eenmaal in elkaar.

Terug naar de software. Je hebt in de winkel een programma gekocht en je gaat het nu installeren. Je stopt de CD in de PC, het installatieprogramma start en op een gegeven momen krijg je een scherm te zien met allerlei juridische taal, de vraag “Gaat u akkoord met deze gebruiksvoorwaarden” en een grote knop met “Akkoord”. Je moet nu op de knop “Akkoord” drukken, anders wordt het programma niet geïnstalleerd. Met het drukken op die knop teken je het contract met de eigenaar van de software. Vanaf nu heb je toestemming om dit programma te gebruiken mits je je houdt aan de regels die in de overeenkomst zijn vastgelegd. Zo mag je doorgaans het programma maar op één enkele PC gebruiken, en je mag geen kopieën maken en aan vriendjes geven. Op zich geen onrechtvaardige beperkingen. Vreemd is overigens wel dat, als je zou besluiten om naar aanleiding van de contractbepalingen niet op de knop “Akkoord” te drukken, je meestal niet het programma kunt terugbrengen naar de winkel om je geld terug te krijgen. Je hebt immers de verpakking opengemaakt, en misschien wel stiekum een kopie van de CD gemaakt. Licentievoorwaarden zouden daarom duidelijk op de verpakking vermeld moeten zijn. Maar dat is een ander onderwerp.

Zonder je druk te maken over licentiebepalingen heb je nu al jaren fijn gebruik gemaakt van je PC. Verhalen geschreven, dagboeken, brieven, e-mails. CD’s erop gezet, muziek gedownload, en natuurlijk al je foto’s. Laten we eens kijken wat er precies gebeurt als je klaar bent met het schrijven van een verhaal. Je geeft Word de opdracht om het verhaal op te slaan, en Word doet dit in de vorm van een “Microsoft Word Document”. En hier begint het probleem: Niemand weet precies hoe zo’n “Microsoft Word Document” in elkaar zit. Alleen Microsoft, de maker van Word (en Office, en Windows) weet het. Het is een van hun bedrijfsgeheimen. Als je dus later je bestanden wilt gebruiken, zul je daarvoor weer Word moeten gebruiken. Geen enkel ander programma kan met zekerheid jouw Word document correct inlezen. Er bestaan weliswaar programma’s zoals OpenOffice.org waarvan de makers een heleboel energie hebben gestoken in het uitpluizen van Word bestanden maar je kunt nooit voor de volle honderd procent zekerheid hebben dat het goed gebeurt. Elke keer als Microsoft de structuur van zijn bestanden verandert moet dit weer opnieuw worden uitgeplozen. In de VS zijn er inmiddels wetten aangenomen die, onder het mom van bescherming van bedrijfsgeheimen, het strafbaar maken zo’n bestandsstructuur uit te pluizen. De VS oefent op dit moment grote druk uit op de andere landen om gelijksoortige wetten in te voeren, met dreigementen om anders de handelsovereenkomsten op te zeggen.

Natuurlijk wil je niet al die verhalen, foto’s en muziekjes voor jezelf houden. Je wilt ze ook delen met familie, vrienden en kennissen. En wat is er nu eenvoudiger dan even zo’n document toe te voegen aan een e-mailtje? Druk op de knop en klaar. Maar als je iemand een Word document stuurt, dan moet die ander ook Word gebruiken, anders heeft hij er niets aan. Om te kunnen communiceren heb je dus allebei hetzelfde programma nodig. En vaak ook nog dezelfde versie van het programma, want geloof maar niet dat je op een oude Windows PC een Word bestand kunt lezen dat met de nieuwste versie van Office/XP is aangemaakt. En wat te denken wanneer je een document opstuurt naar een collega in Verweggistan, een land waarvan Microsoft heeft besloten dat er geen van hun producten verkocht of gebruikt mag worden omdat er teveel illegaal zou worden gekopieerd? Microsoft is de werkelijke eigenaar van Word (en Windows, en Office) en heeft het wettelijke recht om dit soort uitsluitingen in de licentiebepalingen op te nemen. Ze hebben zelfs het recht dit eenzijdig aan te passen in alle, reeds afgesloten licenties. Als je het niet eens bent met zo’n verandering dan mag je de licentieovereenkomst opzeggen, wat onder meer inhoudt dat je de programma’s van je harde schijf verwijdert en alle kopieën vernietigt. Maar dan kun je helemaal niets meer doen met al die verhalen, foto’s en muziekjes die je in de loop van de jaren hebt gemaakt en verzameld. Kortom, je zit voor altijd met handen en voeten vast aan Microsoft en hun programma’s. En naarmate het martkaandeel van Microsoft toeneemt, kunnen ze steeds meer van jouw leven gaan bepalen.

Er bestaat echter ook een andere vorm van software licentie: de “open” licentie. Vrijwel alle open licenties staan je toe om met de software te doen en laten wat je wilt. Je mag er veranderingen in aanbrengen, kopiëren, weggeven, wat je maar wilt. Een open licentie geeft je de volledige beschikking over de software. Je mag dan misschien eerst hebben moeten betalen voor de licentie, maar als je op de “Akkoord” knop drukt bij het installeren van bijvoorbeeld Red Hat Linux dan mag je daarna alles doen wat je wilt. Geen beperkingen. Als je er een leuke functie aan wilt toevoegen dan kun je dat doen. Of je kunt het een vriendje laten doen die daar beter in is. Je kunt er een heleboel nieuwe functies aan toevoegen en dan verkopen, dat is ook prima. Als de oorspronkelijke maker van de software ophoudt te bestaan is er niets dat je ervan weerhoudt om zelf een bedrijfje te beginnen dat de ontwikkeling en ondersteuning voortzet. En als jij het niet doet, doet wellicht een ander het wel. De essentie is dat je met Open Software nooit van een derde partij afhankelijk bent om bij je eigen informatie te kunnen. Stel je voor dat de belastingdienst alle gegevens zou bewaren als MS Excel bestanden, en Microsoft zou ophouden te bestaan. Lijkt me meer dan een beetje vervelend.

Naast Open Software bestaan er ook Open Standaards. Dat zijn standaards die beschrijven hoe iets werkt, of in elkaar zit, maar die verder geen eigendom zijn van een bepaald bedrijf of organisatie. Ze zijn publiek eigendom. Vaak is er een non-profit organisatie die zich bezighoudt met het ontwikkelen en bijwerken van de standaard, zoals bijvoorbeeld het World Wide Web Consortium, W3C, de standaards voor het web onderhoudt, maar niemand is het W3C royalty’s verschuldigd als hij web pagina’s maakt. Iedereen kan dus op eenvoudige wijze software maken die volgens die open standaards werkt, software die dan probleemloos kan samenwerken met andere software die dezelfde standaard hanteert. Het internet is zo’n groot succes geworden omdat het geheel is gebaseerd op open standaards. Iedereen kan met iedereen e-mailen omdat de methode voor e-mailuitwisseling door een open standaard wordt beschreven.

Daarentegen zal niemand ooit op legale wijze over voldoende kennis kunnen beschikken om een MS Word document volmaakt te lezen en te schrijven, of een WMA of zelfs MP3 speler te maken, zonder er dik voor te moeten betalen. Als de eigenaar die geheime informatie überhaupt wil vrijgeven. Maar er zijn op dit moment duizenden programma’s die volmaakt en probleemloos uit de voeten kunnen met OpenOffice.org documenten, OGG Vorbis muziekbestanden, PNG plaatjes, en talloze andere, open bestandsformaten. Omdat Open Standaards het eigendom van de gemeenschap. Van jou, mij, ons allemaal. Er is geen sprake van royalty’s want ze zijn van iedereen.

Hoe kan zoiets tot stand komen? Eenvoudig, doordat er mensen zijn die geloven dat met het delen van kennis en informatie we samen meer kunnen bereiken dan ieder voor zich.

Open software betekent vrijheid. Laat jezelf niet vastzetten door grote softwarebedrijven, alleen omdat het teveel moeite lijkt alternatieven te onderzoeken. Laat anderen niet voor jou uitmaken wat, waar en wanneer je iets met je eigen documenten mag doen. Je zou voor je muziekjes OGG Vorbis kunnen gebruiken in plaats van WMA of MP3. Gebruik OpenOffice.org in plaats van Microsoft Office. Gebruik Linux in plaats van Windows. Ook al lijken de alternatieven op het eerste gezicht niet zo flitsend, het gaat erom of jij persoonlijk, beroepsmatig of als organisatie, vindt dat het okee is om altijd, voor altijd, van een derde partij afhankelijk te zijn als het gaat om toegang tot je eigen gegevens. Je hebt niets te verliezen, je kunt alleen je vrijheid verkrijgen.

Exloo, 9 september 2005
Johan Vromans

© Copyright 2003-2018 Johan Vromans. All Rights Reserved.
articles/oss.html last modified 21:51:23 26-Feb-2007